Waar gaat het heen met blockchain?

De implementatie van blockchain in supply chain lijkt een impasse te hebben bereikt. Wat is de volgende stap voor deze technologie die voortkwam uit de wereld van de cryptocurrency? 

Door Ralf W. Seifert en Richard Markoff

Het blockchain-verhaal is al meeslepend sinds het ongeveer zes jaar geleden de sprong maakte van de toen nog obscure wereld van cryptocurrencies naar zakelijke toepassingen zoals supply chain. Maar door recente gebeurtenissen vragen waarnemers zich af of de laatste hoofdstukken nu worden geschreven.

Voor velen heeft blockchain de belofte van een revolutie in de supply chain ingelost door derden te verwijderen, volledige transparantie in transacties te brengen en controleerbare tracering van de herkomst van goederen mogelijk te maken. Voor anderen leek het eerder een oplossing op zoek naar een probleem.

Van belofte tot ondergang

Blockchain verscheen voor het eerst in de Gartner Hype Cycle in 2016. In wat nu een voorbode lijkt, omzeilde het de eerste fase van de ‘innovation trigger’ en belandde onmiddellijk in ‘de piek van opgeblazen verwachtingen’. In de twee jaar die volgden, gevoed door oplossingen ontwikkeld door start-ups en consultancies, was er een duizelingwekkende reeks pilots en use cases.

Voor de supply chain concentreerden de gebeurtenissen zich over het algemeen op twee kernactiviteiten. De eerste was het registreren van een grootboek van transacties om goederen volledig te kunnen traceren. Dit werd in de kijker gezet door een haast ongeloofwaardig verhaal over Walmart dat de kracht van blockchain demonstreerde door de herkomst van mango’s vast te leggen, en culmineerde in 2018 met de aankondiging in de Wall Street Journal dat Walmart, in samenwerking met IBM’s Hyperledger-oplossing voor blockchain, alle verkopers zou verplichten Hyperledger te gebruiken om traceerbaarheidsgegevens te verstrekken in het kader van het Food Trust-initiatief. Wereldwijde voedselgiganten als Nestlé, Tyson en Dole deden mee en het leek een cruciaal moment waarop blockchain zou overgaan van een pilot-lieveling naar een opgeschaalde technologie.

Sinds de aankondiging van de lancering is het echter stil geworden rond het project. Updates over de invoering en nieuwe partners zijn moeilijk te vinden. IBM Hyperledger kondigde begin 2021 aan dat het de marketingafdeling van het bedrijfsonderdeel sloot, waarbij een interne bron meldde: ‘De verwachtingen voor enterprise blockchain waren te hoog gespannen.’ Blockchain als oplossing voor het volgen en rapporteren van herkomst lijkt in een impasse te zitten.

Toepassing smart contracts

De tweede kernactiviteit die aandacht kreeg van blockchain-innovators was een toepassing genaamd smart contracts. Het onderliggende concept is dat bewegingen die worden vastgelegd op een blockchain automatische transacties in gang kunnen zetten zonder dat menselijke tussenkomst de boel vertraagt. Dit lijkt perfect te passen bij internationale vrachtzendingen, berucht vanwege hun zware documentatie-eisen om te voldoen aan internationale kredietbrieven, douaneformulieren en eigendomsveranderingen. Voor zover er veel stappen te volgen zijn, is elke stap goed vastgelegd en beschikbaar voor een blockchain.

Er zijn echter duidelijke inefficiënties; misschien is het allerbelangrijkste wel dat er niet één centraal instituut is dat als geloofwaardig dataregister kan fungeren voor het brede scala aan overheidsactoren. Een gedistribueerde oplossing als blockchain waarbij je geen derde partijen hoeft te vertrouwen en die efficiënte smart contracts aandrijft, zou al deze zwakke punten aanpakken.

Daarom startten Maersk en IBM Hyperledger onder de naam TradeLens een joint venture om smart contracts te gebruiken voor het automatiseren en soepel laten verlopen van internationale zendingen. Het bedrijf slaagde er meteen in verschillende vervoerders, makelaars en havenautoriteiten samen te brengen en leek het eerste doorbraaksucces voor blockchain in de supply chain te worden. Maar de instap vertraagde, stopte uiteindelijk, en vorige maand kwam het nieuws dat IBM en Maersk hebben besloten TradeLens af te bouwen. Ook de tweede veelbelovende weg voor blockchain in de toeleveringsketen lijkt daarmee te zijn doodgelopen.

Is er nog een hoofdstuk?

Als er een toekomst is voor blockchain in de supply chain ligt die misschien in een terugkeer naar de wortels van de technologie in Bitcoin – niet als een cryptocurrency, maar als een grootboek voor de balans van digitale activa. Blockchain werd oorspronkelijk ontwikkeld om het ‘double-spending’-probleem van cryptocurrencies op te lossen. Dubbele uitgaven zijn een fundamentele fout in een digitaal geldprotocol waarin hetzelfde digitale token meer dan eens kan worden uitgegeven. Met dit in gedachten zijn er gebieden in de supply chain die nog vruchtbare grond voor blockchain kunnen blijken te zijn.

In een uitgebreid onderzoek in 2018 stelde Capgemini vast dat slechts 3 procent van de blockchain in supply chain-initiatieven bereikte wat de respondenten als ‘at-scale’ implementaties beschouwden, en dit was vóór de spraakmakende teleurstellingen van Food Trust en TradeLens. In datzelfde onderzoek identificeerde Capgemini een andere use case voor blockchain die zowel eenvoudig was als een hoog adoptiepotentieel had: handelsfinanciering. Verschillende veelbelovende initiatieven slaagden er echter niet in tractie te krijgen en mislukten in 2022. Deze inspanningen waren gericht op slimme contracten in internationale kredietbrieven, een proces dat grenst aan de internationale zendingen die TradeLens hoopte te revolutioneren.

De weg voorwaarts

Een andere dimensie van handelsfinanciering die het overwegen waard is, is factoring, waarbij een bedrijf zijn debiteuren (d.w.z. facturen) met korting verkoopt aan een derde partij (een factor genoemd). Deze activiteit lijkt goed aan te sluiten bij het oorspronkelijke idee van blockchain, waar het gedistribueerde grootboek partijen in staat kan stellen transacties te verrichten zonder bankintermediairs of het risico dat dezelfde factuur twee keer wordt verkocht. Er worden inderdaad inspanningen geleverd op dit gebied.

Misschien kan dit de weg voorwaarts wijzen. Hoewel unieke tokens (non-fungible tokens, NFT’s) een zeepbel waren die uiteenspatte, was de rol van blockchain om een gedecentraliseerde vertrouwensloze eigendomsketen te bieden. Net als bij factoring zou blockchain een rol kunnen spelen in de supply chains van digitale producten, van e-books tot producten in de metaverse. Hoewel het misschien vergezocht is om deze toepassingen voor de toeleveringsketen te overwegen, zou het in de toekomst wel eens voldoende kunnen zijn.

Net als bij andere technologieën die een revolutie in de supply chain beloofden om vervolgens een nieuw instrument in de gereedschapskist te worden, zoals RFID bijna twintig jaar geleden, kan blockchain zich alsnog vestigen in een productieve, geschikte niche waar het waarde kan toevoegen. Geen revolutie, maar zeker niet slecht.

Dit artikel werd eerder gepubliceerd door IMD op 22 december 2022.

Ralf W. Seifert is Professor Operations Management bij IMD, Richard Markoff is Supply Chain Researcher, consultant, coach en docent.