Plan B in de scheepvaart belangrijker dan ooit

De scheepvaart kampt met toenemende volatiliteit en onzekerheden als gevolg van oorlog en geopolitieke gebeurtenissen, klimaatverandering en piraterij. Maritieme experts van Allianz Commercial keken voor de jaarlijkse Safety and Shipping Review naar enkele van de belangrijkste gevolgen, waaronder het vooruitzicht van meer cyber- en droneaanvallen, de dreiging die de opkomst van de ‘schaduwvloot’ vormt voor schepen en het milieu, evenals de diverse gevolgen van omleidingen. ‘In de huidige omgeving waarin alles onderling verbonden is, is bet nog belangrijker een Plan B te hebben.’ 

Recente incidenten in de nasleep van het conflict in Gaza hebben de toenemende kwetsbaarheid van de wereldwijde scheepvaart voor oorlogen en geschillen aangetoond. Tussen 19 november 2023 en begin april 2024 waren er meer dan vijftig aanvallen op koopvaardijschepen in de Rode Zee door Houthi-militanten als reactie op het conflict, meldt Allianz.

Die verstoring van de scheepvaart heeft ook langer geduurd dan verwacht en zal waarschijnlijk in de nabije toekomst aanhouden, zegt kapitein Rahul Khanna, Global Head of Marine Risk Consulting bij Allianz. ‘Hoewel we in het verleden sporadische aanvallen hebben gezien, heeft het conflict in Gaza de sluizen opengezet. Zelfs als er een politieke oplossing wordt bereikt, is het mogelijk dat de aanvallen doorgaan omdat degenen die de scheepvaart in de Rode Zee en daarbuiten willen verstoren, nu een duidelijke kans zien.’

Toenemende dreiging van drones

De oorlog in Oekraïne en de aanvallen op de Rode Zee hebben ook de toenemende dreiging van drones voor de commerciële scheepvaart aan het licht gebracht, onder meer door Houthi-militanten in de Rode Zee en de naburige Golf van Aden. ‘Recente gebeurtenissen laten zien hoe zelfs kleinere groepen de scheepvaart kunnen verstoren door gebruik te maken van drones of explosieven om kritieke handelsroutes aan te vallen’, aldus kapitein Nitin Chopra, Senior Marine Risk Consultant bij Allianz.

Meer technologisch gedreven aanvallen tegen de scheepvaart en havens zijn een mogelijkheid waar serieus rekening mee moet worden gehouden. Er komen volgens Allianz steeds meer meldingen binnen van schepen die last hebben van GPS-interferentie en -storing, wat kan resulteren in verloren of onnauwkeurige signalen die van invloed zijn op de navigatie, vooral in hotspots als de Straat van Hormuz, de Middellandse Zee en de Zwarte Zee. Automatic Identification Systems (AIS) van schepen kunnen ook worden gespoofed en zijn vatbaar voor cyberaanvallen.

Uitdagingen door omleidingen

De aanvallen op de scheepvaart in de Rode Zee en de wateren van het Midden-Oosten, in combinatie met de voortdurende verstoring door droogte in het Panamakanaal, zorgden voor een aanzienlijke toename van de afstand die schepen moeten afleggen. Beide routes zijn cruciaal voor het transport tussen Azië, Europa en de Amerikaanse oostkust. Het vermijden van het Suezkanaal bijvoorbeeld voegt minstens 3000 zeemijlen en tien dagen vaartijd toe aan elke reis als er wordt omgevaren via Kaap de Goede Hoop.

Bedrijven die goederen en onderdelen betrekken uit fabrieken in China en Zuidoost-Azië hebben te maken gekregen met vertragingen en hogere kosten door langere transittijden. Sommige bedrijven meldden logistieke vertragingen waardoor de levertijden met drie tot vier weken toenamen en er cashflow-problemen en tekorten aan onderdelen op de productielijnen ontstonden. Ook was sprake van stijgingen van 300 procent voor de huur van containers.

De verstoring in de Rode Zee kan ook de milieuwinst uithollen die is bereikt door slow steaming, omdat omgeleide schepen hun snelheid verhogen om langere afstanden af te leggen. De langere afstanden die worden veroorzaakt door het omleiden van containerschepen van het Suezkanaal naar Kaap de Goede Hoop leiden tot een geschatte toename van 70 procent in broeikasgasemissies voor een retourreis van Singapore naar Noord-Europa.

Nieuwe piraterijdreiging

Het afgelopen jaar nam ook de piraterij weer toe. Er waren 120 gerapporteerde incidenten tegen schepen in 2023, een stijging ten opzichte van 2022. Een grote zorg is het opnieuw opduiken van piraten voor de Hoorn van Afrika, te midden van de bredere veiligheidsproblemen in de naburige Rode Zee. ‘We moeten voorbereid zijn op het vooruitzicht dat we een periode van hernieuwde kapingen en piraterijaanvallen op zee zullen zien’, waarschuwt Khanna.

Schaduwvloot van tankers

Een geleidelijke verscherping van de internationale sancties tegen de Russische olie- en gasexport in de afgelopen drie jaar heeft volgens Allianz geleid tot het ontstaan van een omvangrijke ‘schaduwvloot’ van tankers, meestal oudere schepen die buiten de internationale regelgeving en vaak zonder de juiste verzekering opereren. Deze situatie levert ernstige milieu- en veiligheidsrisico’s op bij belangrijke knelpunten waar olie wordt verscheept.

En Rusland is niet het enige land dat een schaduwvloot exploiteert. Iran en Venezuela hebben dergelijke tankers gebruikt om sancties te omzeilen en de olie-export op peil te houden. De omvang van de donkere vloot wordt op 600 tot 1400 schepen geschat, ruwweg een vijfde van de totale wereldwijde vloot van tankers voor ruwe olie. Schepen zijn tot nu toe betrokken geweest bij ten minste 50 incidenten, waaronder branden, motorstoringen, aanvaringen, stuurloosheid en olielekkages.

Territoriale geschillen

De crisis in de Rode Zee laat zien hoe belangrijk waterwegen zoals het Suezkanaal zijn voor de wereldeconomie en hoe kwetsbaar ze kunnen zijn voor verstoringen. Het heeft ook de aandacht gevestigd op andere delen van de wereld waar scheepvaartroutes blootstaan aan geopolitieke gebeurtenissen, zoals in de Zuid-Chinese Zee. ‘Politieke rivaliteit en conflicten spelen zich steeds vaker af op zee’, aldus Nitin Chopra. ‘Rederijen moeten daarom altijd voorbereid zijn op mogelijke bronnen van verstoring van hun activiteiten en supply chains.’

Volgens Rahul Khanna is het in de huidige omgeving waarin alles onderling verbonden is nóg belangrijker een Plan B te hebben. ‘Een onverwachte gebeurtenis kan wereldwijd een domino-effect hebben. Verladers over de hele wereld moeten diversificatie van hun supply chains overwegen, en in sommige gevallen kunnen nearshoring en onshoring een optie zijn.’ Daarnaast is meer transparantie ook een deel van de oplossing, vooral als het gaat om het volgen van vracht, aldus Allianz.