Martin Koolhoven over storytelling: ‘Een verhaal zonder emotie is zinloos’

Een goed verhaal kan transformatieprocessen in het bedrijfsleven versnellen. Maar waaraan moet een goed verhaal voldoen? Filmregisseur Martin Koolhoven gaf antwoord op die vraag van de SCM Directors Club in een inspirerend betoog vol filmbeelden. Zijn belangrijkste boodschap: zorg voor emotie en houd controle over het verhaal. ‘Anders gaan mensen zelf van alles invullen.’

Door Marcel te Lindert

Martin Koolhoven start zijn verhaal met de openingsscène uit de film die volgens hem één van de beste ooit is: ‘Once Upon a Time in the West’. Een kleine grijze stationschef ziet enkele vervaarlijk uitziende, in lange leren jassen geklede mannen opdoemen. De spanning, versterkt door de muziek, is voelbaar. ‘In een goed verhaal draait alles om emotie. Een verhaal dat niet voor emotie zorgt, is zinloos. Dan heb je er niets aan’, stelt Koolhoven.

Waardevolle versus waardeloze emotie

Verhalen zijn bijna zo oud als de mensheid zelf. Ze werden van generatie op generatie doorverteld om bepaalde normen en waarden door te geven. Vandaag de dag hebben verhalen nog steeds diezelfde functie, maar lang niet altijd. Voor Koolhoven is het vertellen van verhalen in de vorm van films een doel op zich geworden. ‘Ik wil niet te lang nadenken over de boodschap. Ik wil vooral een waardevolle emotie meegeven. Een waardevolle emotie is een emotie die beklijft.’

Dat is niet vanzelfsprekend. Koolhoven wijst op de tv-programma’s waarin familieleden elkaar na tientallen jaren weer huilend in de armen sluiten. Het zijn scènes die kijkers tot tranen toe roeren, maar die ze ook snel weer vergeten zijn. De reden is dat de kijkers geen connectie voelen met deze familieleden. ‘Dat is in feite een waardeloze emotie. Een film is bij uitstek het medium om waardevolle emoties mee te geven door ervoor te zorgen dat jij geïnteresseerd raakt in de hoofdpersonen. De emotionele reis die zij doormaken, wordt dan een reis die jij meemaakt. Een film biedt een veilige omgeving waarin kijkers een emotie ervaren die hen helpt bij de rest van hun leven.’

Controle houden over het verhaal

In het bedrijfsleven is de afgelopen jaren veel aandacht ontstaan voor storytelling. Een goede leider moet verhalen kunnen vertellen die de medewerkers raken. Alleen dan beklijft immers de achterliggende boodschap. ‘Een verhaal is een aantal gerelateerde dramatische gebeurtenissen die richting hebben. Drie elementen zijn in deze definitie van belang: gerelateerd, dramatisch en richting. Als een verhaal niet die drie elementen bevat, is het geen verhaal’, stelt Koolhoven.

Dat het belangrijk is om relaties tussen de getoonde gebeurtenissen te leggen, laat Koolhoven zien met een experiment. Hij toont een animatie met een aantal willekeurig bewegende geometrische figuren. Iedereen ziet daarin een ander verhaal. ‘Ons brein is zo geprogrammeerd dat we in alles wat we zien een oorzaak-gevolgrelatie proberen te herkennen. We maken overal een verhaal van, ook al is dat er niet. Wil je als storyteller de controle houden, dan moet je dus zorgen voor een goed verhaal. Anders gaan mensen zelf van alles invullen.’

Zonder conflict geen emotie

Dat een verhaal richting moet hebben, spreekt voor zich. De opeenvolgende, gerelateerde gebeurtenissen moeten leiden tot een min of meer bevredigend einde. ‘Dat geldt zelfs voor een mop of een commercial’, verklaart de filmregisseur. ‘En drama betekent niets anders dan dat er dingen botsen. Er moet sprake zijn van een conflict. Zonder conflict is er geen betrokkenheid en geen emotie. Ook als je met een verhaal gedragsverandering wilt bewerkstelligen, moet er sprake zijn van een conflict. Er moet iets zijn dat medewerkers moeten overwinnen om hun gedrag te veranderen.’

Verhalen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de transformatieprocessen van bedrijven, stelt Koolhoven. Dat zijn verhalen die beginnen in het verleden en eindigen in de toekomst. ‘Als het één logisch voortvloeit uit het ander en dat gekoppeld is met enige emotie, heb je een sterk verhaal. Een transformatie maakt het bedrijf beter. Het verhaal moet laten zien dat je er sterker uitkomt. En soms moet je het drama dan wat uitvergroten om de emotie te versterken.’

Eerlijk en transparant

In een interview met Harvard Business Review vertelt Robert McKee, auteur van het boek ‘Story’, dat leiders in hun verhaal ook hun eigen twijfel en scepsis moeten laten doorklinken. Als leiders daarover eerlijk en transparant durven te zijn, zorgt dat voor het benodigde drama. Als ze een verhaal vertellen over een toekomst die alleen maar zonnig is, gelooft niemand dat en doet dat de transformatie geen goed.

Martin Koolhoven kan zich daarin vinden. ‘Dan ontstaat ook de situatie dat medewerkers zelf het verhaal verder gaan invullen. Waarom laat hij die twijfel en scepsis niet zien? Op deze manier verlies je de controle over het verhaal. De laatste tijd zien we dat tot in het extreme gebeuren. Als er geen controle is over het narratief, gaan mensen zelf hun eigen verhalen maken. Daardoor ontstaan nu de vreemdste complottheorieën.’