Draaiboek voor calamiteiten

Hoe reageren mensen als er acuut gevaar dreigt? En hoe kunnen organisaties zich op mogelijke calamiteiten voorbereiden? Een tijdje geleden maakte ik nog een brandoefening mee bij een bekende bierbrouwerij, gevestigd in een bedrijfsverzamelgebouw. Maar de evacuatie uit het plaatsje Jasper vanwege enorme, bedreigende bosbranden tijdens mijn zomervakantie in het westen van Canada was van een heel andere orde.

De dreiging was ons gezin wel duidelijk toen we op 22 juli aan het eind van de middag in Jasper aankwamen. De lucht vertoonde er een vreemde oranje gloed, anders dan de eerder elders op onze route waargenomen grijze rookwolken. Op weg naar een restaurant voor het avondeten werden we bovendien geconfronteerd met een heuse zandstorm, die ons dwong te schuilen achter een reclamezuil. In het restaurant kregen we van de serveerster te horen dat er drie bosbranden waren samengekomen en de situatie alarmerend was. De inwoners van Jasper waren zelfs al gewaarschuwd voor een mogelijke evacuatie. Mocht het inderdaad zover komen, dan zouden we een alarm op onze mobieltjes krijgen, meldde ze ons.

Serieus gevaar

Teruglopend naar ons hotel zagen we de lucht verder donkerbruin kleuren in de zonsondergang. Mijn vrouw en ik zeiden onze twee kinderen, van 23 en 17 jaar, de koffers gereed te houden voor een eventueel acuut vertrek. Even na tien uur ’s avonds klonk uit al onze mobieltjes een doordringend alarmsignaal met de begeleidende tekstboodschap dat iedereen direct uit Jasper moest vertrekken via Highway 16 naar het westen. Binnen 5 minuten zaten we in de auto, die ik al strategisch op de parkeerplaats dicht bij de uitgang had neergezet. De navigatie in de auto wees mij de kortste route naar de enige uitweg uit het plaatsje van 5000 inwoners plus zo’n 20.000 toeristen. Het vuur zou volgens het alarmbericht Jasper in vijf uur bereiken. Het gevaar was dus serieus.

Amper een paar honderd meter verder, sloten we aan in een eindeloze rij auto’s. Vanuit alle straten en steegjes kwamen auto’s die wilden invoegen op de route naar de hoofdstraat van Jasper richting de highway. Een haastige brandweerman op een fiets haalde ons in. Ruim twee uur stonden we vrijwel stil, terwijl as als sneeuw rond de auto’s neerdwarrelde en de rooklucht steeds verstikkender werd. Over het algemeen bleven de automobilisten keurig wachten in de rij en lieten anderen om en om invoegen. Slechts een enkeling haalde de eindeloze rij in om zo ergens te kunnen voordringen. Zelf was ik even bang dat veel meer automobilisten zo zouden gaan reageren, met een absolute verkeerschaos als gevolg. Maar gelukkig bleven de meeste automobilisten gedisciplineerd wachten. Hier en daar werd ook nog snel een hond uitgelaten.

Alle verkeer over één rijstrook

Gelukkig werd ook het oorspronkelijke bericht dat het vuur Jasper in vijf uur zou bereiken, ingetrokken; wel moest iedereen in dat tijdsbestek zijn geëvacueerd. Ruim na middernacht konden we eindelijk invoegen op de hoofdstraat van Jasper en zagen we hoe een agent daar in zijn eentje het verkeer van honderden auto’s en bussen regelde. Een man op een skateboard snelde ons voorbij met een jerrycan benzine. Een auto zonder benzine kon wel eens voor ernstige vertraging zorgen in de eindeloze enkele rij van voertuigen. Toen we eindelijk door een tweede agent Highway 16 op werden gedirigeerd, verbaasde ik mij erover dat dit slechts een tweebaansweg was waarvan maar één rijstrook werd gebruikt. In een eindeloze enkelvoudige kolonne reden we naar de eerstvolgende plaats Valemount, ruim 100 kilometer verderop. Waarom reden de auto’s ook niet op de linkerhelft, waardoor de wegcapaciteit zou zijn verdubbeld?

Het simpele antwoord op deze logistieke vraag kreeg ik de volgende dag van een spoorwegmedewerker uit Jasper, die op de dag van de evacuatie nog een trein met brandgevaarlijke cargo uit het rampgebied in veiligheid had gebracht. De man had meegemaakt dat na afloop van ijshockeywedstrijden met tienduizenden bezoekers alle wegen compleet dezelfde richting op werden geleid voor de maximale doorstroom. Maar dit was volgens hem bij de evacuatie van Jasper niet mogelijk omdat het plaatsje slechts drie politieagenten in dienst heeft met vier oproepbare hulpagenten. Deze agenten moesten het verkeer op de belangrijkste kruispunten in de plaats zelf regisseren en konden onmogelijk de linkerbaan van Highway 16 beschikbaar maken voor de evacuatie.

Canadezen hoffelijk in verkeer

Een evacuatie als deze was volgens de spoorwegmedewerker in Jasper niet eerder voorgekomen. Hij betwijfelde dan ook of hiervoor complete draaiboeken beschikbaar waren. Zelf denk ik dat deze evacuatie naar omstandigheden goed is verlopen, doordat de Canadezen uiterst hoffelijk zijn in het verkeer. Dat is vooral te merken bij de gelijkwaardige kruispunten met stopstrepen die Canada heeft. De auto die het eerst aankomt krijgt daar voorrang, anders dan in Nederland waar verkeer van rechts voorrang heeft. Ik betwijfel ook of een vergelijkbare evacuatie ook zo gedisciplineerd zou zijn verlopen in ons land, waar het verkeersgedrag vaak veel agressiever is.

In de psychologie worden verschillende mogelijke reacties onderkend bij dreigend gevaar: vechten, vluchten of bevriezen. De evacuatie in Jasper kwam op mij echter eerder over als gedisciplineerd vertrekken dan echt vluchten. De reactie van mensen in een dergelijke situatie hangt volgens mij ook erg af van de mate van discipline bij individuen en groepen. Een brandoefening helpt, maar ik vraag me af of bedrijven en organisaties ook praktische draaiboeken hebben voor het geval er écht paniek uitbreekt en chaos ontstaat. En wellicht is het gedrag van mensen onder druk ook moeilijk in te calculeren in een draaiboek.

Martijn Lofvers, Chief Trendwatcher Supply Chain Media
martijn.lofvers@supplychainmedia.nl