Krappe arbeidsmarkt zit uitvoering overheidsbeleid in de weg

Vergrijzing, verduurzaming en mogelijk ook deglobalisering hebben de komende jaren impact op de arbeidsmarkt. Het zijn trends die ervoor zorgen dat personeelstekorten waarschijnlijk niet zomaar verdwijnen, ondanks verdere afkoeling van de economie. Dat blijkt uit een analyse van ING Research. De onderzoekers zijn ook van mening dat het belangrijk is dat de overheid kritisch kijkt naar hoe ze haar éigen arbeidsvraag in bedwang houdt. Dit om te voorkomen dat een gebrek aan personeel het realiseren van maatschappelijke ambities in de weg staat.

Geld was de afgelopen jaren niet het grootste probleem voor de Nederlandse overheid. Het aanpakken van maatschappelijke uitdagingen als corona en de energiecrisis resulteerde in hogere budgetten op veel terreinen. Toch werden er ook veel budgetten níet uitgegeven, zegt ING Research. Hierdoor was de zogenoemde ‘onderuitputting’ op de overheidsbegroting recent historisch groot.

Een belangrijke oorzaak hiervoor is de krappe arbeidsmarkt. Die is krap omdat de economie goed draaide, maar ook omdat de (semi)publieke sector door steeds uitgebreidere ambities meer is gaan concurreren met het bedrijfsleven in de strijd om werknemers. Bij gebrek aan personeel zal het echter heel moeilijk worden alle ambities waar te maken, waarschuwen de onderzoekers.

Krapte op arbeidsmarkt wordt groter

ING Research analyseerde drie belangrijke trends die duidelijk maken waarom het personeelstekort de komende jaren niet verwaarloosd moet worden. Samen blijken deze trends de krapte op de arbeidsmarkt te vergroten. Zo vergrijst Nederland en worden ouderen afhankelijk van relatief steeds minder werkenden. Dat zet extra druk op de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld in de gezondheidszorg. Met het toenemende aantal ouderen stijgt namelijk ook de behoefte aan zorg.

Verduurzaming is ook zo’n trend. De overgang naar een duurzamere economie verhoogt weliswaar de productiekosten van bedrijven en remt zo de vraag naar personeel, maar daar staan grote overheidsinvesteringen tegenover. Zo zijn er om het verduurzamingsbeleid uit te voeren op de korte termijn toch extra mensen nodig. Ook dat zet de arbeidsmarkt extra onder druk.

Deglobalisering is vooral een rem op de economische groei en kan daarom op korte termijn de vraag naar personeel verminderen. Dit zou de krapte op de arbeidsmarkt wat kunnen drukken, al is deze trend volgens ING Research wel een stuk onzekerder dan de vergrijzing en de verduurzaming.

Al met al zullen de drie trends gezamenlijk naar verwachting voor meer arbeidsmarktkrapte zorgen dan we zouden zien in een wereld zonder deze trends. Dit zal ook tot gevolg hebben dat de werkloosheid vermoedelijk minder oploopt dan gebruikelijk tijdens eerdere periodes van afkoeling van onze economie.

Rekening houden met krapte

De krapte op de arbeidsmarkt kan het realiseren van allerlei beleidsambities flink in de weg staan. Als het lastig is om mensen te vinden om beleid uit te voeren, blijft niet alleen geld maar ook werk op de plank liggen, waarschuwt ING Research. Ook is de kans groter dat uiteindelijk wel uitgevoerd beleid niet aan de verwachtingen voldoet. De overheid zou bij het maken van beleidskeuzes daarom de impact daarvan op de arbeidsvraag mee moeten wegen.

Om ervoor te zorgen dat de plannen ook daadwerkelijk kans maken om gerealiseerd te worden, is een kritische blik nodig op het ambitieniveau van de (semi)publieke sector. Dat niveau moet zo worden aangescherpt dat het goed rekening houdt met de krapte op de arbeidsmarkt, luidt het advies.

Beperking van de (extra) overheidsuitgaven is daarbij volgens ING Research de meest kansrijke optie om de krapte structureel te verminderen. Ook zouden belastingverhogingen de arbeidsvraag in de private sector af kunnen remmen op het moment dat juist een omvangrijkere (semi)publieke sector de voorkeur heeft.

Stimuleren arbeidsaanbod niet erg kansrijk

Andere veelgehoorde opties, zoals het stimuleren van het arbeidsaanbod of het proberen te verhogen van de arbeidsproductiviteit in de marktsector, kunnen wel wat druk van de ketel halen, maar deze maatregelen acht ING Research economisch gezien niet erg kansrijk aangezien de effecten op de krapte kortstondig zullen zijn.

Investeren in de productiviteit van de semipublieke sector zorgt waarschijnlijk wat langer voor minder druk op de arbeidsmarkt. Toch lijkt deze oplossing volgens de onderzoekers minder kansrijk als een directe beperking van de (semi)publieke arbeidsvraag door een lager ambitieniveau. Dit laatste biedt tegelijkertijd ook het bedrijfsleven meer ruimte om te groeien.